مقدمه
سازماندهی دانش و تعیین مرزهای دانش مستلزم وجود دانشنامه های تخصصی است. برای غلبه بر مشکلاتی نظیر مکررنویسی، تقلیدگری علمی، سطحی نویسی، خطانویسی و فراتر از اینها، سرقت های علمی و ادبی، لازم است شرایطی ایجاد شود که اولا؛ مرزهای دانش در هر رشته تخصصی مشخص شود و ثانیا؛ تولید علم در مرزهای دانش انجام شود. یکی از مهمترین راهکارها برای این مهم، تدوین دانشنامه های تخصصی است. دانش تولید شده در موضوعات مختلف در قالب منابع علمی مرجع یا همان دانشنامه های تخصصی سازمان می یابد. فرهنگستان زبان و ادب فارسی دانشنامه را اینگونه تعریف کرده است: «دانشنامه اثری حاوی اطلاعات هستند که به صورت مقاله های فشرده درباره همه یا برخی از موضوع های دانش بشر تدوین می شود و از نظم خاصی پیروی میکند.»
دانشنامه ها از لحاظ گستره موضوعی دو نوع هستند؛ دانشنامه عمومی، دانشنامه تخصصی، دانشنامه عمومی شامل تمام معارف بشری است و دانشنامه تخصصی درباره بخش خاصی از دانش بشری است. برای تدوین یک دانشنامه باید مراحل و گامهای متعددی طی شود. یکی از این مراحل در تدوین دانشنامه، استخراج و جمع آوری مدخل های مرتبط با موضوع دانشنامه است. موضوع پژوهش حاضر، «مدخل گزینی حقوق ثبت احوال» است. این پژوهش به موجب قرارداد شماره ۴/۱۳/۵۱۸۸۹ مورخ ۲۸/۶/۱۳۹۶ سازمان ثبت احوال به این مرکز پژوهشی محول و مقرر شد، مدخل نامه حقوق ثبت احوال تهیه و تدوین شود. البته قرارداد مزبور شامل مأخذشناسی حقوق ثبت احوال هم می شود؛ اما در اینجا فقط بخش مربوط به «مدخل نامه حقوق ثبت احوال» ارائه میشود و بخش راجع به «مأخذشناسی حقوق ثبت احوال» در گزارش مستقل ارائه خواهد شد.
دانشنامه حقوق ثبت احوال از نوع دانشنامه های تخصصی بوده و منحصر به دانش حقوق ثبت احوال خواهد بود. لذا مدخل های تهیه شده با این رویکرد گزینش شده اند. برای انجام این پژوهش، اقداماتی انجام شد که گزارش مختصر این اقدامات به شرح زیر است: ابتدا عنوان و هدف تحقیق مشخص و سپس سؤال تحقیق تبیین شد و در ادامه اهم مولفه های مورد نیاز تحقیق نظیر اهمیت تحقیق، پیشینه تحقیق، روش جمع آوری اطلاعات، روش تحلیل اطلاعات، تعاریف عملیاتی مشخص شده است. در نهایت در ادامه این مجموعه، مدخل های شناسایی شده ارائه میشود و در پایان هم مشخصات منابع و مأخذ ارائه میشود. تعریف دقیق مدخل در بخش تعاریف اصطلاحات آمده است، به طور کلی منظور از مدخل عبارت است از: عناوین اصلی که پیرامون هر یک از آنها مقاله ای دانشنامه ای مطابق با استانداردهای مرکز دانشنامه های حقوقی نگاشته خواهد شد. قابل توجه است که در این پژوهش صرفا مدخل نامه که عنوان هر مقاله است، ارائه شده است و نگارش مقاله خارج از محدوده این پژوهش است. نکته قابل توجه دیگری که در تنظیم و تدوین این مدخل نامه مدنظر قرار گرفت، آن است که در این پژوهش انواع و ابعاد مختلف مدخل های مورد شناسایی مشخص شده است. با این توضیح که مدخل ها انواع مختلفی دارد که عبارتند از: مدخل اصلی، مدخل فرعی، مدخل ارجاعی، مدخل مشروط، مدخل محذوف و مدخل مرتبط. لذا مدخل های حقوق ثبت احوال از این نظر طبقه بندی شده اند. شناسایی و استخراج این مدخل ها مستلزم مراجعه به منابع و مآخذ متعددی است که در حوزه حقوق به طور کلی و حقوق ثبت احوال به طور خاص تدوین شده است. در نتیجه این تحقیق تعداد ۵۰۴ عنوان مدخل اصلی تهیه شده است و برای تهیه آنها به حدود ۹۵۰ منبع و مأخذ مختلف مراجعه شده است. پس از انجام مراحل فوق، نوبت به تشکیل پرونده علمی برای هر مدخل میرسد. هنگامی که پژوهش اصلی راجع به تدوین مقالات دانشنامه ای آغاز شود، برای نگارش مقالات دانشنامه ای، نویسنده نیاز به مطالعه و بررسی منابع علمی اعم از کتب، مقالات، پایان نامه ها، قوانین و مقررات مرتبط با مدخل دارد. به منظور سهولت و دقت در دسترسی به منابع و افزایش سرعت نگارش مقالات، منبع شناسی مفصلی در خصوص هر یک از مدخل های پیشنهادی انجام میشود و صفحات مرتبط با هر مدخل فیش برداری شده و در پرونده علمی آن مدخل درج میشود. این کار توسط مرکز پژوهشی دانشنامه های حقوق علامه به صورت الکترونیکی انجام شده است و پرونده علمی مدخل های حقوق ثبت احوال به صورت نرم افزاری آماده شده و هنگام پژوهش راجع به تدوین دانشنامه در اختیار پژوهشگران قرار خواهد گرفت. بدیهی است تهیه نسخه کاغذی از این پرونده هم امکان پذیر خواهد بود. بر این اساس تعداد ۵۰۴ پرونده علمی برای مدخل های اصلی تهیه شده است و مجموع اوراق پرونده های علمی مدخل های اصلی ۶۵۰۶ برگ شده است که به طور میانگین فیش های هر مدخل حدود ۱۳ مورد میباشد. توضیحات بیشتر این پژوهش به شرح آتی است.
رئیس مرکز پژوهشی دانشنامه های حقوقی علامه
