کرسی علمی «مسئولیت کیفری شخص حقوقی در پرتو اصل فردی بودن مجازات» با حضور قضات، وکلا و پژوهشگران حقوق در پژوهشکده حقوق و قانون ایران و با مجوز هیأت حمایت از کرسی های نظریه پردازی، نقد و مناظره شورای عالی انقلاب فرهنگی برگزار شد.
در ابتدای کرسی مدیر جلسه ضمن خوش آمد گویی به حضار، توضیح مختصری درباره کرسی ارائه و پس از آن ارائه کننده، نظریه خود را مطرح و ادله آن را بیان کرد که این ادله توسط ناقدین مورد بحث و گفتگو قرار گرفت.
دکتر سید فاضل نوری به عنوان ارائه کننده، ابتدا تعاریف «شخص حقوقی»، «مسئولیت کیفری» و نیز «مسئولیت کیفری شخص حقوقی» را ارائه کردند و گفتند که بهتر است که عنوان تحقیق به جای «اصل فردی کردن مجازات» از عبارت «اصل شخص بودن مجازاتها» استفاده شود. سپس سه مبنا برای مسئولیت اشخاص حقوقی مطرح کردند که عبارت بودند از ۱- قاعده مسئولیت ناشی از فعل غیر ۲- نظر به مسئولیت نیابتی و عاریتی ۳- اصل همگانی بودن مسئولیت کیفری. همچنین انواع مجازات های کیفری اشخاص حقوقی که در ماده ۲۰ و سایر مواد قانون مجازات اسلامی آمده است را توضیح دادند و به تحلیل مقاله موضوع کرسی پرداختند.
در ادامه کرسی، دکتر محمد علی اردبیلی به عنوان ناقد اول چنین بیان کرد که موضوع مقاله از مسائل تازه باب است و برخی خواص هم درک دقیقی از آن ندارند. در حقوق خارجی هم در حقوق مسئولیت کیفری اشخاص حقوقی رویه یکنواختی وجود ندارد. مقررات قانون سال ۹۲ از قانون جزایی سال ۱۹۹۴ فرانسه اقنباس شده اما برخی معادله های فارسی آن با دقت انتخاب نشد مثل «نمایندگی»، « به نام»، «به نفع» و … این ابهام ها سؤال های زیادی را پدید آورده است . نکته قابل نقد مربوط به این مقاله تعهد به فلسفه ادراک است. در این مقاله دو لفظ «فردی کردن» با «شخصی بودن» گاهی یکی انگاشته شده است در حالی که چنین نیست. نکته دیگر اینکه از نظریه های متعددی در خصوص مسئولیت کیفری اشخاص حقوقی وجود دارد اما قانونگذار از نظریه یکنواختی تبعیت نکرده است و در مقاله هم خوب تعیین نشده است . در خصوص اصل قابلیت استناد شخص حقوقی هم توضیح داده نشده است.
پس از بیانات ناقد اول، دکتر بزرگمهر بشیریه ضمن جمع بندی مطالب ناقد اول، از ناقد دوم دعوت کردند تا نکات مدنظر خود را ارائه کنند. از همین رو، دکتر وحید اشتیاق بیانات خود را اینگونه آغاز کردند: نکات متعددی در رابطه با مقاله یادداشت کردم که جهت ملاحظه به دکتر نوری ارائه می کنم مسأله شخصی بودن یا حتی «فردی بون» در مقاله قابل توجه است اما اصطلاح «فردی کردن» کاملاً متفاوت است و باید اصلاح شود. اینکه در نظام حقوقی ما چه نظریه ای با چه ترکیبی از نظریه های موجود در خصوص مسئولیت اشخاص حقوقی پذیرفته شده است قابل توجه است ادعای مقاله در این زمینه که نظریه مسئولیت نیابتی مبنای این مسئولیت است قابل انتقاد است. طبقه بندی دقیق هر نظام حقوقی در خصوص مسئولیت کیفری اشخاص حقوقی تابع این است که بدانیم در ان نظام اولاً چه اشخاص حقوقی مسئولیت کیفری دارند؟ ثانیاً چه رفتار هایی قابل انتساب به اشخاص حقوقی است ثالثاً ضابطه مسئولیت آن ها چیست؟ دکتر اشتیاق در ادامه توضیحات مبسوطی از مطالعات تطبیقی این موضوع ارائه کردند.
در پایان کرسی، حاضرینِ در جلسه نیز سوالات خود را پرسیده و پاسخ آن ها را از ارائه کننده و ناقدین دریافت کردند.
ارائه کننده:
سید فاضل نوری
عضو هیات علمی پژوهشکده حقوق و قانون ایران
ناقدین (به ترتیب حروف الفبا):
محمد علی اردبیلی
عضو هبات علمی دانشگاه شهید بهشتی
وحید اشتیاق
رییس و عضو هیات علمی پژوهشکده حقوقی شهردانش
مدیر جلسه:
بزرگمهر بشیریه
مدرس دانشگاه و پژوهشگر حقوق کیفری
